Hòa nhạc “Fantastique!” – Joshua Bell with the Sun Symphony Orchestra

Hector Berlioz (1803–1869) – Hungarian March (Rákóczi March) trích từ The Damnation of Faust, Op. 24
Hungarian March của Berlioz bùng nổ với nguồn năng lượng rực lửa và những sắc màu lấp lánh của âm nhạc giao hưởng. Được sáng tác trong chuyến lưu diễn tại Hungary năm 1846, tác phẩm lấy cảm hứng từ Rákóczi March – hành khúc yêu nước ca ngợi người anh hùng dân tộc Francis II Rákóczi, người đã lãnh đạo cuộc khởi nghĩa chống ách thống trị của triều đại Habsburg vào đầu thế kỷ XVIII.

Trong The Damnation of Faust, bản hành khúc vang lên khi Faust tưởng tượng mình đặt chân đến Hungary, mở ra khung cảnh tràn ngập khí thế tự hào dân tộc xen lẫn sự hoành tráng đậm chất sân khấu. Berlioz đã chuyển hóa giai điệu dân gian ấy thành một tác phẩm giao hưởng: tiếng trống dồn dập, piccolo sáng chói, bộ dây cuộn trào, và kèn đồng rực lửa với nhịp điệu được đẩy nhanh dần đến khi kết thúc trong chiến thắng rực rỡ.
Từ khi được ra mắt, Hungarian March luôn chinh phục công chúng với sức hút mãnh liệt – táo bạo, phóng khoáng, và mang đậm dấu ấn riêng không thể nhầm lẫn của Berlioz.

Camille Saint-Saëns – Concerto dành cho Violin số 3, giọng Si thứ, Op. 61
Nghệ sỹ độc tấu Violin: Joshua Bell
Saint-Saëns viết bản concerto này vào năm 1880 cho nghệ sĩ violin trứ danh người Tây Ban Nha Pablo de Sarasate, người sở hữu kỹ thuật siêu việt và âm sắc mượt như lụa. Chính tài nghệ của Sarasate đã khơi nguồn cảm hứng để Saint-Saëns tạo nên một tác phẩm vừa rực lửa vừa tinh luyện. Khi ấy, Saint-Saëns đã là một tên tuổi vang danh khắp thế giới; ông hoàn toàn có thể viết một tác phẩm chỉ để phô diễn kỹ thuật, nhưng thay vào đó, ông đã tạo ra một trong những bản concerto tinh tế bậc nhất của thời kỳ Lãng mạn – một sự kết hợp hoàn hảo giữa tài nghệ và cấu trúc âm nhạc.

Bản concerto khởi đầu không chút do dự: trên hợp âm kịch tính vang dội của dàn nhạc, tiếng violin độc tấu bừng sáng, ngân lên một giai điệu rộng mở, vừa mạnh mẽ vừa thanh nhã. Đường nét violin dâng cao với nét thể hiện gần như ca xướng, rồi chuyển sang những nét lướt nhanh đầy tinh xảo – như thể phô bày mọi cung bậc cảm xúc của con người chỉ trong một hơi thở. Joshua Bell – nghệ sĩ nổi tiếng bởi khả năng kết hợp giữa kỹ thuật hoàn mỹ và cách thể hiện trữ tình gần như opera – dường như sinh ra để thể hiện tác phẩm này. Trong concerto của Saint-Saëns, dàn nhạc như một đối tác bình đẳng: giai điệu của violin được phản chiếu, thách thức và hòa quyện cùng bộ dây, kèn gỗ trong cuộc đối thoại tràn đầy sinh khí.

Chương chậm là một trong những trang nhạc đẹp nhất Saint-Saëns từng viết – giai điệu bay bổng trên nền arpeggio dịu dàng, đôi lúc khẽ xao động bởi những “tiếng thở dài” hòa âm mang sắc thái u hoài. Đây chính là trái tim cảm xúc của tác phẩm – tiết chế nhưng sâu lắng, như ánh trăng nhẹ rơi qua những tầng mây. Chương cuối xuất hiện với tiết tấu linh hoạt và nét hài hước tinh nghịch. Những giai điệu mang âm hưởng Tây Ban Nha – lời tri ân tới Sarasate – khẽ nhảy múa qua từng câu nhạc, và tiếng violin ngân vang với vẻ tự tin nhiều hơn là phô trương. Những trang cuối của bản concerto, âm nhạc xoáy vào một màn rực rỡ nhưng vẫn giữ nguyên phong thái tao nhã.

Concerto số 3 dành cho Violin chính là biểu đạt của cảm xúc cá nhân trong khuôn khổ ấy – một sự cân bằng hoàn hảo giữa trí tuệ và ngọn lửa, giữa duyên dáng và mãnh liệt. Đó là âm nhạc lấp lánh bên ngoài đồng thời tỏa sáng từ bên trong– và qua tiếng đàn của Joshua Bell, ánh sáng đó trở nên không thể nhầm lẫn.

Hector Berlioz – Symphonie fantastique, Op. 14 (1830)

Hiếm có tác phẩm nào trong lịch sử lại táo bạo, tự truyện và siêu thực như Symphonie fantastique của Berlioz. Được viết năm 1830 khi nhà soạn nhạc mới 26 tuổi, bản giao hưởng này vừa là lời tự thú, vừa là tuyên ngôn: khẳng định rằng trí tưởng tượng thời kỳ Lãng mạn sẽ không còn bị giới hạn bởi khuôn khổ cổ điển.

Berlioz là một tâm hồn bốc lửa. Ông si mê nữ diễn viên người Anh Harriet Smithson sau khi xem cô diễn Hamlet tại Paris, và tình yêu vô vọng ấy thiêu đốt ông. Không được cô biết đến, ông gửi những bức thư nồng nàn, sống trong mộng tưởng, rồi trút toàn bộ niềm say đắm và đau khổ vào bản giao hưởng với lời đề tựa “Một chương trong đời nghệ sĩ”. Tác phẩm là một cơn mộng phiện, gồm năm chương – cuộc hành trình từ si mê đến tuyệt vọng, rồi rơi vào cơn mê loạn.

Trung tâm của tác phẩm là idée fixe – giai điệu tượng trưng cho người yêu – lẩn khuất trong từng chương, biến hóa không ngừng khi tình yêu chuyển từ khát khao sang ghen tuông, từ cuồng nộ tới ảo giác. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử âm nhạc, một chủ đề được sử dụng như chân dung tâm lý chứ không chỉ là mô-típ âm nhạc.

I. Rêveries – Passions (Mộng tưởng – Đam mê)
Tác phẩm mở ra với hình ảnh người nghệ sĩ trong cơn mộng, giằng xé giữa dịu dàng và bão tố. Idée fixe xuất hiện lần đầu – mềm mại, da diết, biểu trưng cho tình yêu lý tưởng. Nhưng giấc mơ này không yên ổn: từng đợt cảm xúc dâng lên, vỡ òa rồi lắng xuống. Berlioz thể hiện thiên tài phối khí ngay từ đây – đàn hạc lấp lánh, bộ dây thổn thức, bộ hơi thì thầm như ý nghĩ thoáng qua. Ta đang bước vào nội tâm của một con người không thể ngừng nghĩ về người mình yêu.

II. Un bal (Dạ vũ)
Khung cảnh chuyển sang buổi dạ tiệc rực rỡ. Tiếng đàn hạc ngân lên, và điệu valse bắt đầu. Vạn vật đều lấp lánh – ánh đèn chùm, đầm dạ vũ và những điệu nhảy xoay tròn. Nhưng giữa vũ hội, người nghệ sĩ thoáng thấy bóng hình người mình yêu; giai điệu chủ đề quay trở lại – quyến rũ nhưng xa vời. Niềm vui hòa điệu cùng nỗi ám ảnh. Dưới ánh sáng lấp lánh, bóng tối bắt đầu xuất hiện.

III. Scène aux champs (Cảnh đồng quê)
Người nghệ sĩ tìm đến thiên nhiên để kiếm tìm sự thanh thản. Hai người chăn cừu – thể hiện qua tiếng kèn oboe và cor anglais – đối đáp trên khung cảnh đồng quê bình yên. Âm nhạc êm dịu, ngây thơ, nhưng ẩn sâu vẫn là nỗi bất an. Khi cuộc đối thoại ngưng bặt và tiếng sấm xa rền vang qua trống timpani, ta cảm thấy nỗi lo lắng đang trở lại – thiên nhiên không thể dập tắt cơn bão trong lòng.

IV. Marche au supplice (Khúc hành hình)
Ác mộng thật sự bắt đầu. Trong cơn ảo giác, nghệ sĩ tưởng mình đã giết người mình yêu và bị dẫn đến đoạn đầu đài. Hành khúc mở đầu lặng lẽ, nặng nề; dàn nhạc dâng trào – tiếng kèn bassoon gầm gừ, chũm chọe vang dội, kèn đồng rền rĩ. Ngay trước khi lưỡi dao rơi xuống, idée fixe vang lên một lần cuối, ngọt ngào thoáng qua – như hình ảnh người yêu lóe sáng trước mắt. Rồi – “phập!” – hợp âm định mệnh vang lên, tiếp sau là tiếng pizzicato đơn độc – chiếc đầu rơi xuống giỏ. Một cảnh tượng kịch tính, rùng rợn và… đầy chất kịch Berlioz (mang chất Halloween ngay cả trước khi ngày Halloween ra đời).

V. Songe d’une nuit du Sabbat (Giấc mộng đêm Sabbat)
Nghệ sĩ tỉnh dậy nơi địa ngục. Giai điệu người yêu trở lại – giờ méo mó, chế nhạo – ngân lên cao bằng tiếng kèn clarinet. Tiếng chuông tang ngân vang, khúc thánh ca cổ Dies irae vang dội với kèn đồng, và cả dàn nhạc cuốn vào điệu nhảy ma quái của phù thủy, linh hồn và quỷ dữ. Phối khí của Berlioz ở đây mang tính cách mạng: bộ dây chơi bằng sống lưng cây vĩ (col legno), kèn đồng bịt âm, bộ hơi gào rú – bộ phim kinh dị bằng âm thanh đầu tiên của thế kỷ 19.

Tác phẩm kết thúc trong ngọn lửa của năng lượng siêu thực – một lễ hội ma quỷ rực rỡ đến mức hôm nay vẫn khiến người nghe rùng mình. Dưới lớp cuồng loạn là điều rất con người: niềm nhận thức rằng đam mê có thể vừa kiến tạo vừa hủy diệt.

Với Symphonie fantastique, dàn nhạc giao hưởng hiện đại đã ra đời. Berlioz mở rộng quy mô, bảng màu âm thanh và chiều sâu tâm lý của dàn nhạc, biến âm nhạc thành sân khấu, biến cảm xúc thành kiến trúc, và biến mộng tưởng thành hiện thực đến rợn người.

Hòa nhạc đêm nay dẫn dắt khán giả qua một hành trình từ ánh sáng đến cơn mộng, từ trật tự đến cuồng mê. Mở đầu trong ánh mặt trời và nghi lễ; Concerto dành cho Violin số 3 mang đến cảm xúc con người, sự điêu luyện và hơi ấm trữ tình; và Symphonie fantastique của Berlioz cuốn ta vào tiềm thức Lãng mạn – nơi tình yêu hóa thành ám ảnh, cái đẹp hóa thành mê sảng.

Đó là một hành trình âm nhạc nước Pháp trong ba chương: Kỷ luật – Khát vọng – Cuồng si –âm nhạc hoàn hảo của mùa Halloween – nơi thanh nhã kết hợp cùng sự kỳ bí, và đam mê nhảy múa bên bờ vực của sự điên loạn.