Hòa Nhạc “Shostakovich Reflections”

Mikhail Glinka – Waltz-Fantasy
Mikhail Glinka (1804–1857) thường được tôn vinh là người khai sinh nền âm nhạc cổ điển Nga — nhà soạn nhạc đầu tiên dung hòa được sự tinh tế của âm nhạc Tây Âu với tiếng nói đậm đà bản sắc Nga. Waltz-Fantasy là minh chứng rực rỡ cho sự hòa quyện ấy: duyên dáng và đầy giai điệu, nhưng đồng thời chất chứa một nỗi khát khao da diết.

Ban đầu được sáng tác như một tác phẩm cho piano vào những năm 1830 và sau đó được chuyển soạn cho dàn nhạc, Waltz-Fantasy tỏa sáng với cảm thức lãng mạn đầy hoài niệm. Đó là thứ âm nhạc lơ lửng giữa giấc mộng và ký ức — một vũ khúc tưởng như không chạm đất. Bên dưới bề mặt thanh nhã ấy là một nỗi u hoài không thể lẫn vào đâu, như thể Glinka, qua những nhịp valse bay bổng, đã ý thức được vẻ đẹp mong manh của thế giới ông đang lưu giữ.

Trong chương trình hòa nhạc này, tác phẩm của Glinka mở ra như một cánh cửa thi vị dẫn đến thế giới của Shostakovich — một nhịp cầu nối giữa chủ nghĩa lãng mạn thế kỷ XIX và những dằn vặt nội tâm trong nước Nga Xô Viết. Vẻ duyên dáng trong khúc valse của Glinka khẽ dự báo những vũ điệu méo mó và châm biếm sẽ ám ảnh âm nhạc của Dmitri Shostakovich một thế kỷ sau.
⸻
Dmitri Shostakovich – Giao hưởng Thính phòng giọng đô thứ, Op. 110a (chuyển soạn từ Tứ tấu Dây số 8)
Vào tháng 7 năm 1960, Dmitri Shostakovich tới thành phố Dresden đổ nát sau bom đạn để sáng tác nhạc cho một bộ phim nói về sự tàn phá của Thế chiến II. Nhưng thay vì viết nhạc phim, ông đã thai nghén nên một trong những tác phẩm sâu thẳm và ám ảnh nhất trong sự nghiệp: Tứ tấu Dây số 8 giọng đô thứ, sau này được Rudolf Barshai chuyển soạn cho dàn dây với tên gọi Giao hưởng Thính phòng Op. 110a.

Tác phẩm chính thức được đề tặng “cho các nạn nhân của chủ nghĩa phát xít và chiến tranh”, nhưng trên thực tế, đó là khúc tưởng niệm dành cho chính Shostakovich. Ông đang ở thời điểm khủng hoảng —mang trong mình bệnh tật, cô độc và dằn vặt. Trong bối cảnh ấy, Giao hưởng Thính phòng trở thành một bức chân dung tự họa bằng âm thanh — một lời thú nhận của nỗi đau đớn và kiệt quệ.

Trọng tâm của tác phẩm là chủ đề DSCH — bốn nốt D–E♭–C–B, được lấy từ ký tự viết tắt tên Shostakovich theo tiếng Đức (D. Sch.). Bốn nốt ấy vang lên lặp đi lặp lại suốt bản nhạc, như một mật mã về bản ngã được khắc sâu trong khuôn nhạc, khẳng định: “Tôi vẫn còn ở đây” giữa một thế giới muốn xóa bỏ cá tính con người.

Tác phẩm gồm năm chương liên kết, được biểu diễn liền mạch:
1. Largo – Mở đầu u ám trong giọng đô thứ, giới thiệu chủ đề DSCH giữa những hợp âm trầm mặc như một khúc bi văn khắc bằng âm thanh.
2. Allegro molto – Một bùng nổ dữ dội của năng lượng, đầy những tiết tấu điệu nhảy méo mó và giai điệu lặp ám ảnh, gợi lại nỗi kinh hoàng của chiến tranh và guồng máy phi nhân tính của chế độ.
3. Allegretto – Một khúc valse ma quái, vừa quyến rũ vừa tàn phai, nơi Shostakovich trút nỗi châm biếm cay đắng — điệu vũ của những bóng ma giữa đống đổ nát.
4. Largo – Một khúc ai điếu trầm tư, trích dẫn lại những giai điệu từ Giao hưởng số 1 và Giao hưởng số 5 của nhà soạn nhạc, như thể ông đang nhìn lại cuộc đời mình qua từng mảnh ký ức.
5. Largo (finale) – Chậm rãi trở lại chủ đề mở đầu, dần tan vào một hơi thở cuối. Âm nhạc tan biến vào tĩnh lặng — thứ bình yên mong manh, không chiến thắng cũng chẳng bại vong.
Giao hưởng Thính phòng không chỉ là bản nhạc của niềm tang thương; đó còn là một hành động sinh tồn bằng nghệ thuật. Chính sự trần trụi trong cảm xúc khiến nó trở thành một trong những lời tuyên ngôn nhân bản nhất của âm nhạc thế kỷ XX — chiêm nghiệm về ký ức, bản ngã và sức chịu đựng của con người.

Và cũng như Waltz-Fantasy của Glinka gợi lên giấc mơ về vẻ đẹp, âm nhạc của Shostakovich lại phơi bày sự mong manh của giấc mơ ấy trước sức nặng của lịch sử. Cả hai nhà soạn nhạc, ở hai thời kỳ khác nhau, đều biến khúc valse thành biểu tượng của kiếp nhân sinh — vừa duyên dáng, vừa ám ảnh, nhưng bất khuất và tràn đầy sức sống.
⸻
Dmitri Shostakovich – Concerto cho Piano số 1 giọng đô thứ, Op. 35
Lưu Đức Anh – Nghệ sỹ Piano
Daiki Yamanoi – Nghệ sỹ Trumpet
Sáng tác năm 1933, Concerto cho Piano số 1 là một trong những tác phẩm rực rỡ và táo bạo nhất của Shostakovich — một bản concerto mang tinh thần kịch nghệ trào phúng, đan xen giữa tinh thần trẻ trung, sự hóm hỉnh sắc sảo và những khoảnh khắc bất ngờ của vẻ đẹp sâu lắng.

Được viết cho piano, dàn dây và kèn trumpet độc tấu, tác phẩm này gần như là một concerto kép: kèn trumpet đóng vai bình luận viên, anh hề, và kẻ khiêu khích — tung hứng cùng piano qua những màn đối đáp dí dỏm và bất ngờ. Năng lượng thôi thúc và tinh nghịch trong tác phẩm phản ánh hình ảnh Shostakovich trẻ tuổi – vừa là nghệ sĩ trình diễn bậc thầy, vừa là người châm biếm tinh đời.

Bốn chương của tác phẩm là một cơn lốc của phong cách và cảm xúc:
1. Allegretto – Mở đầu bằng những fanfare tinh nghịch và cuộc đối thoại sắc sảo giữa piano và trumpet. Không khí vui tươi, nhưng những chuyển hướng hòa âm bất ngờ đã ẩn chứa nét châm biếm đặc trưng của Shostakovich.
2. Lento – Một chương chậm đầy chất trữ tình, nơi tiếng piano cất lên với vẻ ấm áp và mong manh. Tại đây, Shostakovich bộc lộ khả năng viết giai điệu đầy cảm xúc — một ốc đảo của sự chân thành giữa cơn bão mỉa mai.
3. Moderato – Một khoảng lặng ngắn và bí ẩn, kết nối hai thế giới âm nhạc bằng những hòa âm kiếm tìm.
4. Allegro con brio – Chương kết sôi nổi rực rỡ, chứa đầy trích dẫn — từ Beethoven, Haydn cho đến các giai điệu đại chúng Xô Viết — tất cả được đan cài với kỹ thuật điêu luyện và tiếng cười châm biếm sắc bén. Cái kết của trumpet không cúi chào trang trọng mà nháy mắt tinh nghịch, khép lại bản concerto trong niềm hân hoan lấp lánh.

Trong buổi hòa nhạc tối nay, Nghệ sỹ Lưu Đức Anh mang đến lối biểu diễn rạng rỡ, kỹ thuật trong trẻo và chiều sâu cảm xúc, nắm bắt được cả ánh sáng và linh hồn của bản concerto biến hóa này. Cùng với anh, Nghệ sỹ Daiki Yamanoi, Bè phó Trumpet của Dàn nhạc Giao hưởng Mặt Trời, đảm nhiệm vai trò đối tác và người tung hứng, đan xen giữa dí dỏm và trữ tình trong từng đoạn đối thoại âm nhạc. Họ cùng nhau thắp sáng thế giới nghịch lý của Shostakovich — nơi tiếng cười song hành cùng nỗi tuyệt vọng, và sự châm biếm trở thành cách nói chân thật nhất.

Sợi chỉ xuyên suốt chương trình
Chương trình tối nay là hành trình xuyên suốt một thế kỷ âm nhạc Nga — từ nét duyên dáng lãng mạn của Glinka đến chiều sâu chiêm nghiệm nội tâm và tiếng cười châm biếm của Shostakovich. Qua nghệ thuật biểu diễn của Nghệ sỹ Lưu Đức Anh, Nghệ sỹ Daiki Yamanoi cùng các nghệ sỹ của Dàn nhạc Giao hưởng Mặt Trời dưới sự chỉ huy của Giám đốc Âm nhạc/ Nhạc trưởng Olivier Ochanine, những đối cực ấy được khắc họa sống động — một hành trình qua vũ điệu, phản kháng, và sức sáng tạo bất diệt của con người.